VnTim™ ^-^ Làn sóng nghệ thuật Phục Hưng vào giai đoạn thế kỷ 14-16 tại châu Âu vẫn cuốn hút sự say mê của công chúng trong thế giới hiện đại ngày nay. Trái ngược với xu hướng đột phá ngày nay, giới họa sĩ và kiến trúc sư thời bấy giờ luôn sáng tác theo tỉ lệ vàng, một khuôn mẫu đã đi vào sách vở và vẫn được giảng dạy cho đến ngày nay. Mới đây, một giáo sư cơ khí tại trường Duke's Pratt tên là Adrian Bejan đã tiết lộ một giả thuyết mới về căn nguyên của "tỉ lệ vàng", dựa theo quy luật Kiến tạo do ông đưa ra trước đó.
Tỉ lệ vàng được hiểu nôm na là bố cục tranh cần thiết lập để tạo sự dễ chịu và tiếp thu tốt nơi mắt người chiêm ngưỡng. Có cả công thức tính toán tỉ lệ này trong toán học, nhưng người học vẽ có lẽ quen thuộc hơn với khái niệm "hình chữ nhật vàng" dùng để tạo bố cục tranh, bắt đầu bằng việc vẽ một hình vuông có cạnh là 1 (bất kể đơn vị đo) rồi chia đôi bằng một đường thẳng cắt ngang bên trong để cho ra hai hình chữ nhật nhỏ, tiếp theo vẽ một đường xiên chia một trong hai hình mới tạo thành hai hình tam giác nhỏ, khi đó, đường xiên này sẽ dùng làm bán kính để vẽ nên một đường cung ảo để cho ra chiều dài của "hình chữ nhật vàng" (xin tham khảo hình dưới).
Minh họa thiết lập "hình chữ nhật vàng"
Quy luật Kiến tạo của ông Bejan liên quan đến sự tiến hóa về cấu tạo của vạn vật khi cho rằng một hệ thống có sự dịch chuyển bên trong nếu muốn tồn tại lâu dài thì cần phải tiến hóa về cấu trúc để dòng chuyển dịch bên trong trôi một cách suôn sẽ hơn. Để minh họa, ta có thể nghĩ đến buồng phổi với sự dịch chuyển của luồng khí hít thở, hoặc con sông với sự chuyển động của dòng nước. Theo Bejan, mọi hệ thống như trên đều không hoàn hảo ngay từ thuở ban đầu, và chính sự tiến hóa tự nhiên đã điều chỉnh và phân bố các điểm không hoàn hảo vào những vị trí khác nhau (chứ không triệt tiêu) để tạo ra hình dáng và cấu tạo của hệ thống đó.
Có lẽ nhận biết được điều này qua chính con mắt nghệ thuật của mình, các họa sẽ và kiến trúc sư thời Phục hưng đã sử dụng "hình chữ nhật" trong tỉ lệ vàng để khiến người xem quét mắt theo chiều ngang lên một tác phẩm nghệ thuật để não bộ dễ phân tích và tạo ra nhận thức sâu sắc hơn về tác phẩm.
Tỉ lệ vàng được hiểu nôm na là bố cục tranh cần thiết lập để tạo sự dễ chịu và tiếp thu tốt nơi mắt người chiêm ngưỡng. Có cả công thức tính toán tỉ lệ này trong toán học, nhưng người học vẽ có lẽ quen thuộc hơn với khái niệm "hình chữ nhật vàng" dùng để tạo bố cục tranh, bắt đầu bằng việc vẽ một hình vuông có cạnh là 1 (bất kể đơn vị đo) rồi chia đôi bằng một đường thẳng cắt ngang bên trong để cho ra hai hình chữ nhật nhỏ, tiếp theo vẽ một đường xiên chia một trong hai hình mới tạo thành hai hình tam giác nhỏ, khi đó, đường xiên này sẽ dùng làm bán kính để vẽ nên một đường cung ảo để cho ra chiều dài của "hình chữ nhật vàng" (xin tham khảo hình dưới).
Minh họa thiết lập "hình chữ nhật vàng"
Quy luật Kiến tạo của ông Bejan liên quan đến sự tiến hóa về cấu tạo của vạn vật khi cho rằng một hệ thống có sự dịch chuyển bên trong nếu muốn tồn tại lâu dài thì cần phải tiến hóa về cấu trúc để dòng chuyển dịch bên trong trôi một cách suôn sẽ hơn. Để minh họa, ta có thể nghĩ đến buồng phổi với sự dịch chuyển của luồng khí hít thở, hoặc con sông với sự chuyển động của dòng nước. Theo Bejan, mọi hệ thống như trên đều không hoàn hảo ngay từ thuở ban đầu, và chính sự tiến hóa tự nhiên đã điều chỉnh và phân bố các điểm không hoàn hảo vào những vị trí khác nhau (chứ không triệt tiêu) để tạo ra hình dáng và cấu tạo của hệ thống đó.
Nói về đôi mắt của người vẽ và người thưởng lãm ảnh, ông Bejan giải thích rằng đôi mắt được định hướng quan sát mọi vật thể theo chiều ngang mà không phải là chiều dọc. Dẫn chứng cho điều này, ông lấy ví dụ về sự quan sát của những con linh dương và người cổ xưa. Với những sinh vậy này, sự nguy hiểm chủ yếu đến từ hai bên hoặc phía sau, và ít khi nào là từ trên xuống (không có con chim nào to hơn một con linh dương trưởng thành) và từ dưới đất chui lên (chuột chũi tấn công chăng?). Chính điều này đã thúc đẩy sự tiến hóa của mắt khiến cho tầm quan sát kéo giãn ra hai bên. Có thể liên tưởng đến hình dáng bầu dục bẹt ngang của mắt người để nhận thấy tạo hóa cũng áp dụng điều này lên chúng ta. Sự tiến hóa của cấu trúc mắt này cũng ảnh hưởng đến quá trình xử lý hình ảnh trong não theo xu hướng quét theo chiều ngang.
"Hình chữ nhật vàng" trong thiết kế đền thờ Parthenon tại Hy Lạp
"Hình chữ nhật vàng" trong thiết kế đền thờ Parthenon tại Hy Lạp
Có lẽ nhận biết được điều này qua chính con mắt nghệ thuật của mình, các họa sẽ và kiến trúc sư thời Phục hưng đã sử dụng "hình chữ nhật" trong tỉ lệ vàng để khiến người xem quét mắt theo chiều ngang lên một tác phẩm nghệ thuật để não bộ dễ phân tích và tạo ra nhận thức sâu sắc hơn về tác phẩm.
Ở thế kỷ XX, Le Coorbusier đã sáng tạo ra Modulor, một hệ chuẩn tỷ lệ rất độc đáo xuất phát từ những thông số cơ bản của kích thước con người. Mục đích của Modulor là trên cơ sở một hệ thống kích thước phong phú tuỳ trường hợp có thể chọn ra những quy cách và tỷ lệ cho kiến trúc.
Về mặt từ ngữ, Modulor là tên gọi hệ thống tỷ lệ do Le Coorbusier và các đồng nghiệp của ông sáng tạo ra trong khoảng thời gian 1942-1948 nhằm đưa vào kiến trúc những hệ thống đo lường phù hợp với kích thước con người tạo nên sự phù hợp với sự đa dạng không cùng cũng như những giá trị cơ bản của cuộc sống con người trong không gian.
Hệ thống Modulor được phản ánh vào hai bậc thang tỷ lệ
Hai bậc thang tỷ lệ này (hay là hai hệ chuẩn) xuất phát từ một số code cao ở kích thước con người
Le Coorbusier đã lấy 4 điểm cao sau đây làm chuẩn: cốt bàn tay người khi hạ thấp (cao 86 cm), cốt bán thân của người (cao 113 cm), cốt đỉnh đầu người (cao 183 cm), cốt bàn tay khi giơ cao khỏi đầu (cao 226 cm). Ba con số này có tính chất như sau:
113 cm = 70cm + 43 cm
113 cm + 70 cm = 183 cm
113 cm + 70 cm + 43 cm = 226 cm
Chính hai bậc thang tỷ lệ - hệ chuẩn đỏ và hệ chuẩn xanh - được dẫn xuất từ những thông số trên ra.
Ba con số 113, 183, 226 xác định khoảng không bị chiếm bởi kích thước con người.
Hệ chuẩn đỏ là một chuỗi số có trị số … 183, 113, 70, 43, 27, 17 … và hệ chuẩn xanh có các trị số … 226, 140, 86, 53, 33, 20, … Hai hệ chuẩn này có tính quy luật cao, biến thiên theo tỷ lệ vàng, và liên hệ với nhau theo kiểu cung bậc
Từ hệ chuẩn đỏ và xanh là những chuỗi số vàng Phibonatxi đó có thể tiến thêm một bước thiết lập nên Modulor (hệ chuẩn modun). Modulor là một tập hợp những thông số phù hợp với kích thước cơ bản của con người biểu hiện dưới dạng hình học những tư thế của con người cao dần từ ngồi đến đứng, đứng giơ tay từ đó có thể cho thấy kích thước các thiết bị cần thiết liên quan đến kiến trúc.
Tác giả của hệ thống tỷ lệ này giải thích: “ Modulor không đem lại tài năng, lại càng không đem lại thiên tài. Nó không giúp cái thô tục trở thành cái tinh tế, nó chỉ cống hiến sự thoải mái tiện lợi cho việc sử dụng những số đo chắc chắn. Trong kho tàng vô tận của hệ thống Modulor chỉ còn việc lựa chọn cho mình những tỷ lệ thích hợp nhất.
Trong công trình kiến trúc sử dụng hệ chuẩn “Modulor” có thể thoả mãn được những điều cần thiết sau đây
1) Kiến trúc (từ tổng thể đến chi tiết) đều có thể kết hợp mật thiết với tầm vóc con người
2) Hình thức kiến trúc hoàn toàn có khả năng tạo nên những tương quan tỷ lệ đa dạng, biến hoá và hài hoà, thống nhất.
3) Thích hợp với công nghiệp hoá xây dựng, thi công lắp ghép cùng với việc dùng những trị số cơ bản tối thiểu mà vẫn đạt được khả năng đa dạng tối đa.
Nhìn chung, những lý luận về số đo, về modul trong thực tế của nhiều thời đại đã khái quát, bao trùm được giữa những trị số của tỷ lệ, kỹ thuật xây dựng và hình thức kiến trúc, đem lại cho chúng sự thống nhất, hài hoà.
Modulor của Le Coorbusier đã được áp dụng vào đơn vị nhà ở lớn ở Macxay của ông. Chiều cao trong và ngoài nhà, kích thước các thành phần kiến trúc và đồ dùng trang thiết bị trong nhà ở tác phẩm này xuất phát từ hệ chuẩn Modulor cho nên số lượng kích thước sử dụng cho toàn công trình này không vượt quá con số 15.
Về tỷ lệ, cũng có thể phân loại: tỷ lệ số đo, tỷ lệ tương đồng, và tỷ lệ lý tính. Tỷ lệ số đo và tỷ lệ tương đồng dưa trên sự phân tích các hình dáng, loại tỷ lệ lý tính dựa vào sự cảm nhận của từng dân tộc, từng địa phương, tâm lý của các khu vực, các vùng miền và vật liệu xây dựng địa phương.
VnTim™ Thông tin từ Internet
